Το 2018 συμπληρώθηκαν 20 χρόνια λειτουργίας του εμβληματικού θεσμού του Συνηγόρου του Πολίτη. Ο θεσμός αυτός ιδρύθηκε ως Ανεξάρτητη Αρχή το 1997 -κατά το πρότυπο του, σουηδικής καταγωγής,Ombudsman που εξαπλώθηκε ευρύτατα ιδίως στην Ευρώπη- με βάση τις διατάξεις του ν. 2477/1997. Κατά την αναθεώρηση του Συντάγματος του 2001, ο Συνήγορος του Πολίτη κατοχυρώθηκε και συνταγματικώς ως Ανεξάρτητη Αρχή, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 103 παρ. 9, κατά τις οποίες: «Νόμος ορίζει τα σχετικά με την συγκρότηση και τις αρμοδιότητες του «Συνηγόρου του Πολίτη» που λειτουργεί ως ανεξάρτητη αρχή». Σήμερα, και μετά την κατά τ’ ανωτέρω συνταγματική του κατοχύρωση, ο θεσμός του Συνηγόρου του Πολίτη λειτουργεί μέσα στο θεσμικό πλαίσιο του ν. 3094/2003 -όπως ισχύει- και έχει επιτελέσει σπουδαίο έργο προς την κατεύθυνση της εφαρμογής των εγγυήσεων τόσο του Κράτους Δικαίου και της Αρχής της Νομιμότητας όσο και των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει στην, γενικώς αναγνωρισμένη, καταξίωσή του.

1. Το προμνημονευόμενο θεσμικό πλαίσιο αναθέτει στον Συνήγορο του Πολίτη την διαμεσολάβηση μεταξύ των Πολιτών καιτων Δημόσιων Υπηρεσιών, των Υπηρεσιών των ΟΤΑ, των Υπηρεσιών των ΝΠΔΔ και των Υπηρεσιών των ΝΠΙΔ του ευρύτερου δημόσιου τομέα, ως μια μορφή εγγυητικού και επανορθωτικού μηχανισμού προστασίας του Πολίτη από την προσβολή των δικαιωμάτων του ή των έννομων συμφερόντων του, οφειλόμενη σε πράξεις ή παραλείψεις της, latosensu, Δημόσιας Διοίκησης. Πλέον όμως τούτου, στον Συνήγορο του Πολίτη έχουν ανατεθεί και αρμοδιότητες, οι οποίες συνάπτονται ευθέως με την εφαρμογή του Δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Διεθνούς Δικαίου.

2. Η αποστολή και το εύρος των αρμοδιοτήτων του θεσμού του Συνηγόρου του Πολίτη αντανακλούν και την σπουδαιότητά του ως εγγυητικού μηχανισμού της αποτελεσματικής λειτουργίας και έμπρακτης εφαρμογής στην καθημερινότητα όχι μόνο του τυπικού, αλλά και του ουσιαστικού δημοκρατικού Κράτους Δικαίου. Του υποδείγματος, δηλαδή, του Κράτους Δικαίου, το οποίο δεν έχει μόνον ως αποστολή την οριοθέτηση της κρατικής εξουσίας και αυθαιρεσίας, μέσω της τήρησης δημοκρατικών διαδικασιών για την παραγωγή κανόνων δικαίου που συνθέτουν την Αρχή της Νομιμότητας της διοικητικής δράσης, αλλά, επιπροσθέτως:

Α. Τον εμπλουτισμό των κανόνων δικαίου με κανονιστικές αξίες, συνταγματικά κατοχυρωμένες, με προεξάρχουσες την αξία και την αξιοπρέπεια του Ανθρώπου και την κοινωνική Αλληλεγγύη.

Β. Την υπαγωγή όλων των διοικητικών πράξεων, μέτρων και πρακτικών υπό την εποπτεία και τον έλεγχο των-συνταγματικής εμβέλειας- αρχών της αναλογικότητας, της ασφάλειας του δικαίου και της δικαιολογημένης εμπιστοσύνης.

3. Πέραν των ανωτέρω, η αποστολή και το εύρος των αρμοδιοτήτων του θεσμού του Συνηγόρου του Πολίτη είναι δηλωτικές και των τριών σημαντικών λειτουργιών που επιτελεί η Αρχή. Ήτοι:

Α. Πρώτον, της διαμεσολαβητικής λειτουργίας. Πρόκειται για την, ανέξοδη και χωρίς νομικούς φορμαλισμούς για τον Πολίτη, εξωδικαστική διαμεσολάβηση αναφορικά με την επίλυση διαφορών του με την Διοίκηση εν ευρεία εννοία, η οποία είναι ικανή να εμπεδώσει στον Πολίτη το αίσθημα δικαίου και μιαν άλλη εικόνα ανθρώπινης και υποστηρικτικής λειτουργίας του ίδιου του Κράτους.

Β. Δεύτερον, της καθοδηγητικής λειτουργίας. Μέσω της έρευνας των καθημερινών αναφορών και των προτάσεων επίλυσης διαφορών, ο Συνήγορος του Πολίτη μπορεί να προσανατολίσει την Διοίκηση στην ορθή ερμηνεία νομικών διατάξεων και στην αποτελεσματική εφαρμογή των αρχών της χρηστής διοίκησης, της νομιμότητας, της αναλογικότητας, της επιείκειας και της συνέχειας της διοικητικής δράσης, συμβάλλοντας έτσι στην βελτίωση της ποιότητας των παρεχόμενων υπηρεσιών και στην καλύτερη εξυπηρέτηση του Πολίτη.

Γ. Και, τρίτον, της διαβουλευτικής λειτουργίας. Μέσω της διάγνωσης, σ’ εθνική κλίμακα, περιστατικών και πρακτικών κακοδιοίκησης ή εγγενών αδυναμιώντης διοικητικής δράσης, τα οποία εντοπίζονται κατά την άσκηση των δραστηριοτήτων του, ο Συνήγορος του Πολίτη αποτελεί κατεξοχήν προνομιακό συνομιλητή της Νομοθετικής και της Εκτελεστικής Εξουσίας, κατά την διαβούλευση για την υποβολή προτάσεων νομοθετικών ή κανονιστικών παρεμβάσεων.

4. Ειδικώς δε όσον αφορά την τελευταία αυτή λειτουργία, θα ήθελα να εξάρω την συμβολή του Συνηγόρου του Πολίτη, ο οποίος, όπως άλλωστε αναφέρεται λεπτομερειακώς και στην τελευταία δημοσιευθείσα έκθεση πεπραγμένων του 2017, με διαρκείς διαμεσολαβήσεις και θεσμικές παρεμβάσεις συνέβαλε στην λήψη σειράς μέτρων και αποφάσεων, μεταξύ άλλων, για την θωράκιση του ακατάσχετου ορίου καταθέσεων και του ακατάσχετου χαρακτήρα επιδομάτων προνοιακού χαρακτήρα, για την αναγνώριση του αχρεώστητου χαρακτήρα ασφαλιστικών κρατήσεων υγείας και ανταποδοτικών δημοτικών τελών και για την εφαρμογή θετικών πολιτικών αντιμετώπισης των διακρίσεων εις βάρος των πλέον ευάλωτων, οικονομικώς και κοινωνικώς, ομάδων του πληθυσμού (π.χ. τα Α.μ.Ε.Α., τους ανέργους, τους πρώην και νυν φυλακισμένους, τους μετανάστες κ.λπ.).

Κλείνοντας τον, κατ’ ανάγκην, σύντομο χαιρετισμό μου, εύχομαι στον Πρόεδρο, στα Μέλη και τους Εργαζόμενους της Αρχής να παραμείνουν προσηλωμένοι, με συνέπεια και επιμονή, στην προαγωγή του, τόσο σημαντικού για το Κράτος Δικαίου και τα Θεμελιώδη Δικαιώματα του Ανθρώπου, έργου του Συνηγόρου του Πολίτη, όπως πολύ επιτυχημένα το έπραξαν ως σήμερα.