Περιποιεί ιδιαίτερη τιμή σε μένα η σημερινή βράβευσή μου, και μάλιστα με τους συμβολισμούς, τους οποίους εμπεριέχει. Θέλω δε να σας διαβεβαιώσω ότι εκλαμβάνω, ως οφείλω άλλωστε, την βράβευση αυτή περισσότερο ως χρέος να υπερασπίζομαι, στο πλαίσιο της αποστολής μου και όχι μόνο, τους ως άνω συμβολισμούς. Για τον λόγο αυτόν ακριβώς -και αφού προηγουμένως εκφράσω τα θερμά μου συγχαρητήρια στους εμβληματικούς διοργανωτές του- επιτρέψατέ μου να επικεντρώσω την σύντομη παρέμβασή μου εν συνεχεία στην βασική θεματική του Συνεδρίου σας, ιδίως δε στην πτυχή της εκείνη, η οποία αφορά τις δραματικές αρνητικές επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής στα εν γένει Μνημεία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Μεσσογείου, κατ’ εξοχήν δε στα Αρχαία Μνημεία.

1. Όπως είναι φυσικό, αρχίζω την ανάλυσή μου από την έννοια της Κλιματικής Αλλαγής, αρχής γενομένης από την ιστορική διαδρομή της.

Α. Ο Αριστοτέλης, στο βιβλίο του «Μετεωρολογικά», καθόρισε, τον 4^ο αιώνα π.Χ., τις κλιματικές ζώνες της Γης. Στο ίδιο σύγγραμμα περιγράφονται και οι κλιματικές μεταβολές που παρατηρούνται στην Φύση και χαρακτηριστικά αναφέρει: «Οι ίδιοι τόποι στην Γη δεν είναι ούτε πάντα ξηροί ούτε πάντα υγροί, αλλά με κάποιον νόμο μεταλλάσσονται μέσα στους αιώνες». Η παρατηρητικότητα του Αριστοτέλη βοήθησε τους ερευνητές, μέχρι και τις αρχές του 20^ου αιώνα, να συμπεράνουν ότι οι κλιματικές αλλαγές επέρχονται μέσα σε χιλιάδες χρόνια. Και τούτο διότι οι κλιματικές αλλαγές οφείλονται σε μακροχρόνιες μεταβολές τόσο του σχήματος της τροχιάς της Γης γύρω από τον ήλιο, όσο και της κλίσης του άξονα περιστροφής του Πλανήτη μας, μέσα σε δεκάδες χιλιάδες χρόνια.

Β. Από τα τέλη του 19^ου αιώνα και ιδιαίτερα κατά τον 20^ο αιώνα, έγινε σαφές ότι δεν είναι, δυστυχώς, μόνον οι μακροχρόνιες μεταβολές που μπορούν ν’ αλλάξουν το κλίμα αλλά και ο ίδιος ο άνθρωπος. Προφητικά, ο Svante Arrhenius υπολόγισε, περί τα τέλη του 19^ου αιώνα, ότι τυχόν διπλασιασμός του διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα του Πλανήτη θα οδηγήσει στο φαινόμενο της «θερμής οικίας» («hothouse»), κατά το οποίο η μέση θερμοκρασία της ατμόσφαιρας του Πλανήτη θ’ αυξηθεί περισσότερο από 2 βαθμούς Κελσίου. Κατά τον 20^ο αιώνα, η θεωρία αυτή ονομάσθηκε «φαινόμενο του θερμοκηπίου» και έχει πια αποδειχθεί ότι τα επίπεδα του διοξειδίου του άνθρακα, που είναι ένας από τους ρυθμιστές του θερμορυθμιστικού συστήματος της Γης, έχουν αυξηθεί περισσότερο από 25%. Η τάση, παγκόσμια, είναι αυξητική και όλα μαζί τα ονομαζόμενα «αέρια του θερμοκηπίου» έχουν υπερθερμάνει τη Γη, κυρίως τα τελευταία 50 χρόνια, προκαλώντας μιαν αποσταθεροποίηση του κλίματος, ανθρωπογενούς προέλευσης.

2. Ο καθηγητής Paul Grutzen ονόμασε την τελευταία περίοδο «ανθρωπόκαινο», λέξη σύνθετη που αποτελείται από τις λέξεις «άνθρωπος» και «καινός» και που σημαίνει, κατ’ ουσίαν, «πρόσφατη περίοδος».

Α. Στην διεθνή ορολογία επικράτησε να λέγεται η ως άνω περίοδος «antropocene». Σε αυτή την «ανθρωπόκαινο περίοδο» τα περισσότερα κράτη του Πλανήτη αποδέχθηκαν, ήδη από την Διάσκεψη του Rio de Janeiro (1992), τις ενδείξεις ότι ο άνθρωπος μπορεί να παρέμβει στην Φύση, μεταβάλλοντας το κλίμα με τέτοιον τρόπο, ώστε να συμβαίνουν συχνότερα ακραία καιρικά φαινόμενα σε παγκόσμια κλίμακα. Σε πολλές περιπτώσεις τα ακραία κλιματικά φαινόμενα έχουν μεγάλα και καταστροφικά αποτελέσματα, από τον Αρκτικό κύκλο ως και την Ανταρκτική. Η συχνότητα εμφάνισης των ακραίων καιρικών φαινομένων εντείνεται μ’ εντυπωσιακό ρυθμό. Έτσι, στην Ευρώπη κάθε χρόνο περίπου 5% των Ευρωπαίων αντιμετωπίζουν ένα ακραίο κλιματικό γεγονός, π.χ. έναν καύσωνα, μια πλημμύρα, μια ξηρασία. Στα προσεχή 50 χρόνια το ποσοστό αυτό αναμένεται ότι θα αυξηθεί σε πάνω από 60%.

Β. Δεν υπάρχει αμφιβολία, κατά τους πλέον έγκριτους επιστήμονες, ότι παρακολουθούμε τώρα, σε πραγματικό χρόνο, την ένταση της συχνότητας εμφάνισης ακραίων καιρικών καταστάσεων.

1. Μπαίνοντας στον 21^ο αιώνα, ο καύσωνας του 2003, με χιλιάδες θύματα, επαναλήφθηκε σε διάφορες χώρες της Ευρώπης το 2007, το 2010, το 2017 και το 2018. Ειδικά δε η περίοδος από τις 19 Ιουλίου ως τις 6 Αυγούστου του 2018, θα μείνει στην ιστορία ως μία από τις πιο ακραίες περιόδους του βορείου ημισφαιρίου, με ρεκόρ σε υψηλές θερμοκρασίες, με δασικές πυρκαγιές τόσο στην Σουηδία όσο και στην Πορτογαλία αλλά και στην Ελλάδα κ.λπ. Οι πρωτοφανείς πυρκαγιές στην Αυστραλία, που άρχισαν πολύ πριν το τέλος του 2019 και συνεχίζονται, αποκτούν διαστάσεις πλανητικής, κυριολεκτικώς, καταστροφής.

2. Οι καύσωνες παρατηρήθηκαν όχι μόνο στην Ευρώπη αλλά και στην Αρμενία, στην Ιαπωνία, στην Κορέα μέχρι και στην Καλιφόρνια, με θερμοκρασίες που, σε πολλές περιπτώσεις, ξεπερνούσαν τους 40 βαθμούς Κελσίου. Σε ορισμένες χώρες της βόρειας Αφρικής το ένα ρεκόρ ακολουθεί το άλλο από πλευράς θερμοκρασίας, με τελευταίο ρεκόρ στην Αλγερία, των 51,3 βαθμών Κελσίου στις 5 Ιουλίου του 2018. Έξω από το Los Angeles παρατηρήθηκαν, στο Chino, θερμοκρασίες ρεκόρ των 48,9 βαθμών Κελσίου στις 7 Ιουλίου του 2018. Αντίθετα, χιόνιζε στο Halifax και η υγρασία ξεπέρασε όλα τα ρεκόρ στο Quebec.

3. Οι χειρότερες βροχές, με σημαντικές μάλιστα απώλειες πληθυσμού, παρατηρήθηκαν στην Ιαπωνία και κυρίως στους ισχυρότατους μουσώνες στην ΝΑ Ασία, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την Ινδία. Οι ακραίες τιμές βροχόπτωσης και οι πλημμυρικές καταστάσεις έχουν αυξηθεί επικίνδυνα την τελευταία τριακονταετία.

3. Θα επιχειρήσω, εν τέλει, και με βάση την ανάλυση που προηγήθηκε, να σας εκθέσω ορισμένες σκέψεις για την καταστροφική επιρροή της Κλιματικής Αλλαγής στην Πολιτιστική Κληρονομιά και, πρωτίστως, στα Αρχαία Μνημεία της Μεσογείου, λαμβάνοντας υπόψη, μεταξύ άλλων φυσικά, και τα εξής δύο δεδομένα: Πρώτον, το ότι η Μεσόγειος, κατά την γεωλογική της ιδιοσυστασία είναι άκρως ευπαθές οικοσύστημα. Και, δεύτερον, το ότι η Μεσόγειος, ως κοιτίδα και λίκνο Πολιτισμών που επηρέασαν και επηρεάζουν ουσιωδώς την πολιτισμική ιστορία της Ανθρωπότητας, εν γένει, βρίθει Αρχαίων Μνημείων μοναδικής αξίας, συμπεριλαμβανομένων, φυσικά, των επίσης μοναδικής αξίας Εναλίων Αρχαιοτήτων.

Α. Κατ’ αρχάς, αναφέρομαι στις επιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής επί των Αρχαίων Μνημείων της Μεσογείου, οι οποίες επέρχονται από τα εξ αυτής προερχόμενα ακραία καιρικά φαινόμενα. Φαινόμενα, τα οποία απειλούν ευθέως και ποικιλοτρόπως τα Αρχαία Μνημεία σε στεριά και θάλασσα.

1. Έτσι, π.χ., η παρατεταμένη ξηρασία -φαινόμενο που αποκτά εφιαλτικές, πραγματικά, διαστάσεις- απειλεί τα Αρχαία Μνημεία και λόγω της επιρροής της στο υπέδαφος, πάνω στο οποίο έχουν κτισθεί, αλλά και λόγω της επιρροής της στο ευρύτερο περιβάλλον τους, π.χ. στα άλση και δάση περί αυτά. Και τούτο διότι η έλλειψη πρασίνου επηρεάζει αρνητικά όχι μόνο την αισθητική των Αρχαίων Μνημείων αλλά και την αντίστασή τους στην φθορά του καιρού, αν λάβουμε υπόψη μας ιδίως το υλικό, με βάση το οποίο πολλά από αυτά είναι κατασκευασμένα.

2. Επίσης, η λόγω της Κλιματικής Αλλαγής ραγδαία άνοδος της στάθμης της θάλασσας, καθώς και οι συνακόλουθες έντονες εναλλαγές μεταξύ της πλημμυρίδας και της άμπωτης, επιφέρουν καταστροφικές επιπτώσεις στα Αρχαία Μνημεία και πρωτίστως στην στατικότητά τους. Τούτο δε δεν αφορά μόνο τα παραθαλάσσια Αρχαία Μνημεία, αλλά και τις Ενάλιες Αρχαιότητες.

Β. Ορατός, επίσης, με ολοένα και πιο δυσοίωνες διαστάσεις, είναι ο κίνδυνος για τα Αρχαία Μνημεία της Μεσογείου -και πάλι είτε πρόκειται για τα Μνημεία στη στεριά είτε για εκείνα υπό την θάλασσα- ο οποίος προέρχεται από την ρύπανση και, κυρίως, από την μόλυνση της ατμόσφαιρας, που επιφέρει καταστροφικά αποτελέσματα σε στεριά και θάλασσα. Αρκεί, πιστεύω, η αναφορά στα όξινα στοιχεία, που προκαλεί η ατμοσφαιρική μόλυνση ή και ρύπανση, και τα οποία, ιδίως μέσω των βροχοπτώσεων, υπονομεύουν πολλαπλώς το χερσαίο αλλά και το θαλάσσιο περιβάλλον, επιφέροντας καταστροφικές βλάβες στα Αρχαία Μνημεία στην στεριά αλλά και στις Ενάλιες Αρχαιότητες.

Έχω πλήρη επίγνωση ότι οι σκέψεις που προεξέθεσα είναι ελλιπείς, σε σχέση με όσα οι μετέχοντες ειδικοί επιστήμονες σε αυτό το Συνέδριο θα συνεισφέρουν. Σας παρακαλώ, λοιπόν, να δεχθείτε τις σκέψεις αυτές ως ένα είδος αναγνώρισης, εκ μέρους της Πολιτείας, της τεράστιας σημασίας της πρωτοβουλίας σας, για την οποία σας συγχαίρω και πάλι, ειλικρινώς, προσθέτοντας ότι τα συμπεράσματά της θ’ αποτελέσουν πολύτιμο οδηγό για τον καθορισμό της όλης Πολιτισμικής Πολιτικής της Ελλάδας, υπό όρους αποτελεσματικότητας, συνέπειας και συνέχειας. Άλλωστε εμείς, οι Έλληνες, δεν ξεχνάμε το ιδιαίτερο βάρος που μας αναλογεί για την υπεράσπιση και διάσωση της εν γένει Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Μεσογείου, σύμφωνα με την φύση και την αποστολή του Ελληνικού Πολιτισμού, από τις καταβολές του ως τις μέρες μας αλλά και με γνώμονα τον ορίζοντα της μελλοντικής του προοπτικής. Τονίζω δε, με έμφαση, ότι η ως άνω αποστολή αναλογεί σ’ εμάς, τους Έλληνες, ως Λαού και ως Έθνους του οποίου ο Πολιτισμός είναι προορισμένος να διαλέγεται με τους άλλους Πολιτισμούς. Και ένας τέτοιος διάλογος σημαίνει, αυτονοήτως, και την υπεράσπιση της σημασίας και των άλλων Πολιτισμών, με στόχο την αρμονική συνύπαρξη των Λαών στον σύγχρονο ταραγμένο Κόσμο μας.