Κυρίες και Κύριοι,
Όταν, αμέσως μετά την ανακάλυψη της Αμερικής, τα ίδια πλοία-αρχικώς ισπανικά και πορτογαλικά- κατευθύνθηκαν στα λιμάνια της Κίνας και οι Ευρωπαίοι αποβιβάστηκαν στην Καντόνα, βρέθηκαν μπροστά σ’ έναν τελείως νέο κόσμο σε σχέση με τον δικό μας πολιτισμό.
I. Η ευρωπαϊκή σκέψη έμεινε έκπληκτη μπροστά στην ανακάλυψη αυτού του διαφορετικού κόσμου, του εντελώς «αλλότριου» αλλά ιδιαιτέρως ανεπτυγμένου ακόμη και με τα μέτρα του «δικού μας» κόσμου, του κόσμου της Ευρώπης.
Α. Όπως αναφέρει ο φιλόσοφος και σινολόγος François Jullien, στο δοκίμιο «Εγκώμιο της απραξίας – Η αποτελεσματικότητα στην κινεζική σκέψη», η έκπληξη αλλά και η αμηχανία των Ευρωπαίων ήταν τέτοια που οδήγησε τον Πασκάλ να γράψει: «Ποιόν απ’ τους δύο να πιστέψουμε, τον Μωυσή ή την Κίνα;» Ενώ ο Μονταίνιος, στην τρίτη έκδοση των «Δοκιμίων» του, προσθέτει την ακόλουθη, μεστή νοήματος, παρατήρηση: «Η Κίνα είναι ένα βασίλειο του οποίου ο πολιτισμός, δίχως επαφή και επικοινωνία με τον δικό μας, ξεπερνά σε αριστεία τα δικά μας παραδείγματα από πολλές απόψεις. Η ιστορία της Κίνας με διδάσκει πόσο πιο πλατύς και ποικίλος είναι ο κόσμος απ’ όσο φαντάζονταν οι αρχαίοι, αλλά κι εμείς οι ίδιοι».
Β.Είναι δε ανάγκη να επισημανθεί δεόντως ότι δεν είναι μόνον η σκέψη του Κομφούκιου ή αυτή του Λάο Τσε, του ιδρυτή του Ταοϊσμού, ή τα πολλά άλλα, σημαντικά βεβαίως πνευματικά επιτεύγματα των Κινέζων στον διάβα της μακραίωνης ιστορίας τους, που τράβηξαν την προσοχή της Ευρώπης και, γενικότερα, της Δύσης.
1.Σήμερα, μας είναι πλέον επαρκώς γνωστό ότι πολύ πριν η Δύση περάσει από τον Μεσαίωνα στην Αναγέννηση και στην συνέχεια κάνει την επιστημονική επανάστασή της, η Κίνα είχε ήδη στο ενεργητικό της μια πληθώρα αξιοπρόσεκτων εφευρέσεων και καινοτομιών. Η πυξίδα, η πυρίτιδα, το χαρτί, τα κινητά τυπογραφικά στοιχεία, η χύτευση μπρούντζου και σιδήρου, ο σεισμογράφος, η βαλλίστρα, το σιδερένιο υνί τού αρότρου, η χειράμαξα και το πρυμναίο πηδάλιο είναι μερικά μόνον από τα τεχνολογικά επιτεύγματα της Κίνας.
2.Άλλωστε, όπως χαρακτηριστικά τόνισε και ένας βαθύς μελετητής της ιστορίας της τεχνολογίας, ο Ομότιμος Καθηγητής του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου και Πρόεδρος της «Εταιρείας Μελέτης της Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας» (ΕΜΑΕΤ) κ. Θεοδόσιος Τάσιος, για την τεχνολογία ο Κινεζικός Λαός επεδείκνυε έντονο ενδιαφέρον ήδη από την 3η π.Χ. χιλιετία. Οι επιστημονικές ανακαλύψεις και οι τεχνολογικές εφευρέσεις της Κίνας καλύπτουν ένα τεράστιο φάσμα δραστηριοτήτων, από τα μαθηματικά, την φυσική, την χημεία και την αστρονομία, μέχρι την γεωφυσική, την βιολογία, την γεωπονία, την ιατρική, την φαρμακευτική και την μηχανική. Μεταξύ άλλων, οι αρχαίοι Κινέζοι επιστήμονες πρώτοι παρατήρησαν τις ηλιακές κηλίδες, μελέτησαν το φαινόμενο του μαγνητισμού, ενώ υπολόγισαν, όπως και οι αρχαίοι Έλληνες, την τιμή του π, του λόγου της περιφέρειας προς την διάμετρο του κύκλου.
ΙΙ.Είναι, λοιπόν, μεγάλη η ικανοποίησή μου που σήμερα εγκαινιάζω την έκθεση «Αρχαία κινεζική επιστήμη και τεχνολογία», η οποία προέκυψε από την συνεργασία του «Μουσείου Ηρακλειδών» με το «Μουσείο Επιστήμης και Τεχνολογίας της Κίνας» (ΜΕΤΚ) και θα είναι στην διάθεση του Ελληνικού κοινού από τον Σεπτέμβριο του 2017 έως και τον Ιανουάριο του 2018. Σ’ ανταπόδοση, το «Μουσείο Ηρακλειδών» θα παρουσιάσει στο «Μουσείο Επιστήμης και Τεχνολογίας της Κίνας» (ΜΕΤΚ), στο Πεκίνο, από τον Οκτώβριο του 2017 έως και τον Μάρτιο του 2018, την έκθεση «ΕΥΡΗΚΑ – Επιστήμη, τέχνη και τεχνολογία των αρχαίων Ελλήνων», σε συνεργασία με την «Εταιρεία Μελέτης της Αρχαίας Ελληνικής Τεχνολογίας» (ΕΜΑΕΤ). Είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, μάλιστα, η είδηση –και την χαιρετίζω- ότι στην έκθεση «ΕΥΡΗΚΑ», μεταξύ των εκθεμάτων θα συμπεριληφθεί και λειτουργικό ομοίωμα του «Μηχανισμού των Αντικυθήρων» (σε κλίμακα: 3:1), που θα κατασκευασθεί, ειδικά για το «Μουσείο Ηρακλειδών», από ομάδα ερευνητών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ), υπό την επιστημονική επίβλεψη των Καθηγητών, κ. Κυριάκου Ευσταθίου και κ. Γιάννη Σειραδάκη.
ΙΙΙ.Τα εκθέματα, που προέρχονται από το «Μουσείο Επιστήμης και Τεχνολογίας της Κίνας» και εκτίθενται σήμερα εδώ, χωρίζονται σε τέσσερις θεματικές ενότητες:
Α.Αστρονομία και μέτρηση του χρόνου: Οι Κινέζοι υπήρξαν παρατηρητικοί αστρονόμοι και ικανοί κατασκευαστές αστρονομικών οργάνων. Ήδη από τον 16ο αιώνα π.Χ. μελετούσαν τους κομήτες, τους μετεωρίτες, τις ηλιακές κηλίδες, τον Ήλιο, την Σελήνη και μερικούς πλανήτες, ενώ το ημερολόγιό τους αποτελεί συνδυασμό του σεληνιακού και του Γρηγοριανού ημερολογίου.
Β.Ναυσιπλοΐα και προσανατολισμός; Η πυξίδα, μια από τις πιο σημαντικές εφευρέσεις των Κινέζων, χρησιμοποιήθηκε στην ναυσιπλοΐα ήδη από την εποχή των δυναστειών Σονγκ (960-1279 μ.Χ.) και Γιουάν (1271-1368 μ.Χ.), ενώ τον 12ο αιώνα μ.Χ. διαδόθηκε στην Ασία και στην Ευρώπη, παίζοντας ρόλο-κλειδί στην ανάπτυξη του εμπορίου, της οικονομίας και του πολιτισμού της Δύσης.
Γ.Υφαντικές μηχανές: Η Κίνα υπήρξε η πρώτη χώρα στον κόσμο που εφάρμοσε οργανωμένα την σηροτροφία και κατασκεύασε μετάξι, πριν από 6.000 έως 7.000 χρόνια. Από τον 16ο αιώνα π.Χ. ανέπτυξε πρωτοποριακές μεθόδους ύφανσης και στην χρονική περίοδο από την δυναστεία Χαν (206 π.Χ.-220 μ.Χ.) έως την δυναστεία Τανγκ (618-907 μ.Χ.) το κινεζικό μετάξι κατέκτησε την Ευρώπη.
Δ. Κατασκευή χαρτιού και εκτύπωση: Η κατασκευή του χαρτιού στα χρόνια της δυναστείας Χαν υπήρξε άλλη μια σπουδαία εφεύρεση του κινεζικού πολιτισμού. Πολυάριθμες τεχνικές εκτύπωσης αναπτύχθηκαν από τον 7ο αιώνα μ.Χ., οι οποίες εξαπλώθηκαν κατόπιν στην Αραβία, στην Αφρική και τελικά στην Ευρώπη, ασκώντας καθοριστική επίδραση στην εξέλιξη του παγκόσμιου πολιτισμού.
Εξίσου αξιοπρόσεκτα, όμως, είναι και κάποια μοντέλα άλλων κινεζικών εφευρέσεων, όπως του πρώτου σεισμογράφου του κόσμου (από το 132 μ.Χ.), της πρώτης χειράμαξας για μεταφορά εμπορευμάτων, που κατασκευάσθηκε σχεδόν έναν αιώνα πριν την αντίστοιχη ευρωπαϊκή, του αρχαίου κινεζικού αρότρου που δημιουργήθηκε πριν από 5.000 χρόνια κ.ά.
ΙV.Στο σημείο αυτό, επιτρέψτε μου ν’ αναφερθώ σε μια, κατά την γνώμη μου, ουσιώδη διαφορά ανάμεσα στην κινεζική και την ευρωπαϊκή σκέψη, η οποία, εάν κατανοηθεί επαρκώς, θα βοηθήσει όλους εμάς τους Δυτικούς, να κατανοήσουμε καλύτερα τον τρόπο που σκέπτονται και ενεργούν οι Κινέζοι στην ζωή τους, άρα και στον τρόπο που παρήγαγαν αλλά κι εξακολουθούν να παράγουν επιστήμη και πολιτισμό. Επισημαίνει, και πάλι, ο François Jullien, στο «Εγκώμιο της απραξίας»,τα ακόλουθα ως προς τις έννοιες της διαδικασίας και της προόδου στην κινεζική σκέψη: «Συνοψίζοντας: το μάθημα που μας προσφέρει η Κίνα είναι πως η αποτελεσματικότητα αποτελεί πάντοτε προϊόν μιας διαδικασίας. Πρέπει να συντελεσθεί μια εξέλιξη. Ξανασυναντάμε εδώ την κορυφαία έννοια της κινέζικης σκέψης: Την έννοια του τάο, της «οδού» της «βιωσιμότητας».H έννοια της οδού ή του δρόμου μοιάζει σαν ένα κοινό στοιχείο που συνδέει διαφορετικές κουλτούρες. Απαιτείται όμως προσοχή. Γιατί η κινεζική οδός δεν είναι μια οδός που ‘οδηγεί προς’, όπως συμβαίνει με την ευρωπαϊκή οδό της φιλοσοφίας η οποία, π.χ. στην αρχή του ποιήματος του Παρμενίδη, οδηγεί προς την Αλήθεια, ή με την ευρωπαϊκή θρησκευτική οδό που, στο πλαίσιο του χριστιανισμού, οδηγεί προς τον Πατέρα (ή προς τη Σωτηρία ή προς την αιώνιο Ζωή). Όταν οι Ευρωπαίοι στοχάζονται την έννοια της οδού τη συνδέουν πάντοτε με την ιδέα μιας κατάληξης, με ένα τέλος. Αντίθετα, το κινεζικό τάο δεν είναι μια οδός που οδηγεί προς, αλλά μια οδός μέσα από την οποία περνούν οι εξελίξεις, μέσα από την οποία τα πράγματα καθίστανται δυνατά και ‘βιώσιμα’. Είναι η οδός της ρύθμισης, η οδός της αρμονίας διαμέσου της οποίας η διαδικασία, επειδή ακριβώς δεν ξεστρατίζει, ανανεώνεται αδιάκοπα. Αυτήν υμνεί η Κίνα με τον όρο ‘Ουρανός’. Ο ‘Ουρανός’, ως υπέρτατη έννοια, είναι η πορεία εκείνη που, χάρη στην έρρυθμη εναλλαγή της, την εναλλαγή ημέρας και νύχτας, ζεστού και κρύου, την εναλλαγή των εποχών, κάνει τον κόσμο να μη σταματά ποτέ να ανανεώνεται, δίχως όμως και να εξαντλείται ποτέ. Εδώ, απουσιάζει πλήρως η ιδέα της κατάληξης• εδώ έχουμε διαδικασία».
V. Οι δυο λαοί, ο Ελληνικός και Κινεζικός, έχουν αναπτύξει δύο από τους αρχαιότερους και λαμπρότερους πολιτισμούς στην Ιστορία της Ανθρωπότητας. Σήμερα συνεργάζονται, όλο και πιο στενά, όλο και πιο αποτελεσματικά, σε σημαντικούς τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, από την Οικονομία έως τον Πολιτισμό. Η σχέση της σημερινής Κίνας με την Ευρώπη περνά, εν πολλοίς, μέσα και μέσα από την σχέση της με την Ελλάδα. Επομένως, εύχομαι και ελπίζω αυτή η εξαιρετική δυναμική που έχει αναπτυχθεί στις σύγχρονες Ελληνο-σινικές σχέσεις να συνεχισθεί και ν’ αναπτυχθεί περαιτέρω και στον τομέα του Πολιτισμού. Εκθέσεις όπως η σημερινή και όπως αυτή που θ’ ακολουθήσει στο Πεκίνο, δείχνουν τον δρόμο.
Σας ευχαριστώ!
Φωτογραφία:ΑΠΕ-ΜΠΕ,ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΛΕΣΙΔΗΣ
