ΠΡΟΕΔΡΟΣ: Μη νομίζετε ότι θα συνεχίσουμε το τελευταίο μάθημα! Δεν είμαστε για αυτό εδώ.

Θέλω να σας εξηγήσω ότι η σημερινή παρουσία σας εδώ συνδέεται με μια πρακτική που θέλησα να ακολουθήσω στην Προεδρία της Δημοκρατίας με νέους επιστήμονες, οι οποίοι έχουν δώσει δείγματα γραφής ήδη, σε ό,τι αφορά τις προοπτικές τους και τις δυνατότητες επιτυχίας τους. Για αυτό και αυτές οι συναντήσεις δεν ξεκίνησαν με εσάς. Ήδη ξεκίνησαν με το Πανεπιστήμιο Πειραιώς, συνεχίζεται με εσάς, και θα συνεχιστούν και με άλλες ομάδες επιστημόνων. Οι επόμενοι θα είναι η νέα γενιά των Δικαστών που βγήκαν από τη Σχολή Δικαστών, στο πλαίσιο της Διοικητικής Δικαιοσύνης.

Θέλω να σας τονίσω λοιπόν -επειδή αυτό το ξέρω και προσωπικώς- ότι ήδη έχετε δώσει εξετάσεις, επιτυχείς εξετάσεις ως προς τις προοπτικές σας. Είτε επειδή ήδη έχετε επιστημονική διαδρομή καθιερωμένη, είτε ακόμη και επειδή απλώς πετύχατε στις εξετάσεις -και τελειώνετε ουσιαστικά την πρώτη φάση των Μεταπτυχιακών σας Σπουδών στο Δημόσιο Δίκαιο, στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών- αυτό ήδη εγγυάται το ποιοι είστε και τι μπορείτε να κάνετε. Σ’ αυτούς τους δύσκολους καιρούς επιλέξατε να το κάνετε στην Ελλάδα και αυτό είναι εξαιρετικά κρίσιμο. Πρέπει -και σωστά κάνατε- να αγωνιστείτε εδώ στην Ελλάδα για να δείξετε ποιοι είστε. Ο Τόπος το έχει ανάγκη. Θα ήταν ευκολότερο, ενδεχομένως, να πάτε στο εξωτερικό. Και ίσως ο δρόμος να ήταν πολύ πιο εύκολος για εσάς. Αλλά όμως υπάρχουν δύο λόγοι για τους οποίους αξίζει ο κόπος να σας πω μπράβο γιατί μείνατε, γιατί μένετε εδώ.

Ο πρώτος είναι γιατί, όπως τόνισα, σας έχει ανάγκη ο Τόπος. Σας έχει ανάγκη και ως παράδειγμα για αυτούς που έρχονται πίσω από εσάς, τους νεότερους. Και, δεύτερον -γιατί θα με θυμάσθε τα επόμενα χρόνια, όταν θα έχετε πετύχει πολύ περισσότερο στη δουλειά σας- ότι αυτές οι δυσκολίες οι σημερινές, είναι εκείνο που χαλυβδώνει τον χαρακτήρα σας. Κι όταν θα έρθουν ευκολότερες εποχές θα θυμάστε ότι είσθε πολύ πιο ώριμοι για να μπορέσετε να αντιμετωπίσετε τις όποιες δυσκολίες της ζωής θα παρουσιασθούν. Αλίμονο σ΄ εκείνους που έμαθαν στα εύκολα, ιδίως στη σημερινή εποχή, και όχι μόνο στην Ελλάδα.

Κατά τα λοιπά, η ζωή όπως εξελίσσεται επιβεβαιώνει αυτό που λέγαμε και στα μαθήματα: Την μεγάλη κρίση του Δημόσιου Δικαίου. Την μεγάλη κρίση σ΄ ολόκληρο τον κόσμο, αλλά ιδίως μέσα στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μια κρίση η οποία φαίνεται από το ότι το Δίκαιο, το εν γένει δημόσιο δίκαιο σε όλο τον κόσμο αλλά και στον Ευρωπαϊκό χώρο, δεν μπορεί να επιβληθεί με βάση την κανονιστική δύναμη που θα έπρεπε να έχει απέναντι στην επικυριαρχία του «οικονομικού». Ο κανόνας δικαίου τρέχει πίσω από τα γεγονότα, τρέχει πίσω από τις οικονομικές εξελίξεις τις οποίες αδυνατεί να τιθασεύσει.

Μ’ άλλα λόγια, το «οικονομικό» είναι εκείνο το οποίο καθορίζει και μάλιστα σχεδόν κυριάρχως το ποια θα είναι η ουσία και το περιεχόμενο του κανόνα δικαίου. Και αυτή είναι η ουσία του μεγάλου δημοκρατικού ελλείμματος, το οποίο εμφανίζει ακόμα και σήμερα -ίσως κυρίως σήμερα- η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση. Αλλά, τονίζω, αυτό ισχύει σε παγκόσμια κλίμακα: Η κρίση του δημόσιου δικαίου είναι κρίση της Αντιπροσωπευτικής Δημοκρατίας. Και αυτήν καλείσθε και εσείς με τις γνώσεις σας και τον αγώνα σας, να αντιμετωπίσετε. Καλείσθε να υπηρετήσετε τον αγώνα για να μπορέσουν οι θεσμοί, οι πυλώνες αυτοί της δυτικού τύπου Δημοκρατίας, να σταθούν στα πόδια τους. Πολύ περισσότερο μάλιστα σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Ακούω πολλούς -μέσα από τις περιπέτειες που περνάει σήμερα η Χώρα μας- που διερωτώνται: «Αξίζει τον κόπο αυτό το ευρωπαϊκό μέλλον; Μέσα σ’ αυτή την Ευρώπη που έχει αυτά τα προβλήματα, αυτή την έλλειψη αλληλεγγύης, την έλλειψη κατανόησης εν πολλοίς;» Ανήκω σ΄ εκείνους εδώ και πάρα πολύ καιρό αλλά ιδίως σήμερα που πιστεύουν ότι όταν ανήκεις σε μία δημοκρατία και έναν πολιτικό πολιτισμό, τον δυτικό πολιτισμό, όταν ανήκεις σε μια οικογένεια στην οποία έχεις συμβάλει για να δημιουργηθεί, μέσα από το Πνεύμα, μέσα από τον Πολιτισμό, μέσα από την Δημοκρατία, όταν ανήκεις λοιπόν στην Ευρώπη, μένεις στην Ευρώπη. Και αγωνίζεσαι να την αλλάξεις. Δεν φεύγεις για να την αφήσεις να παίρνει ένα δρόμο ο οποίος δεν ταιριάζει με τον μέλλον και την προοπτική της. Αυτό σημαίνει το ότι σήμερα η Ελλάδα δίνει αγώνα για να μείνει στην Ευρώπη και την Ευρωζώνη. Όχι γιατί δεν ξέρουμε τα προβλήματά της, όχι γιατί δεν ξέρουμε ως Λαός τι έχουμε υποστεί όλα αυτά τα χρόνια και από λάθη της Ευρώπης αλλά γιατί εκεί είναι το μέλλον μας.

Και σας επαναλαμβάνω αυτό ισχύει ως γενικότερος κανόνας στη ζωή μας: Πρέπει να αγωνιζόμαστε να αλλάξουμε τα πράγματα, παραμένοντας σταθεροί στις αρχές και στις αξίες μας, παρά να εγκαταλείπουμε το σκάφος αναζητώντας διαδρομές και ορίζοντες που δεν ξέρουμε πού θα μας οδηγήσουν. Ή μάλλον ξέρουμε πού θα μας οδηγήσουν: Σ΄ ένα άγνωστο το οποίο σίγουρα θα είναι πολύ χειρότερο από εκείνο το οποίο αντιμετωπίζουμε σήμερα. Αλλά δεν είναι θέμα σιγουριάς, είναι θέμα ιδεολογίας, είναι θέμα συνέπειας για εμάς τους Έλληνες, το τονίζω και κλείνω μ’ αυτό: Αγωνισθήκαμε, από την αρχαιότητα έως σήμερα, για να δημιουργηθεί το Πνεύμα, ο Πολιτισμός, η Δημοκρατία που διαπνέει ή πρέπει να διαπνέει την Ευρώπη. Θα αγωνισθούμε να πορευθεί η Ευρώπη μ’ αυτό το Πνεύμα, μ’ αυτό τον Πολιτισμό, μ’ αυτές τις δημοκρατικές αξίες. Για να γίνει αυτό, θα μείνουμε στην Ευρώπη, να είσθε βέβαιοι για αυτό. Κι εύχομαι την επόμενη φορά που θα συναντηθούμε -γιατί σας διευκρινίζω ότι δεν εγκαταλείπω ποτέ την προηγούμενη ιδιότητά μου- να είναι καλύτερες οι μέρες για τον Τόπο και, φυσικά, πιο ευοίωνες οι προοπτικές για εσάς.

Ξανά σας ευχαριστώ πολύ, κι εύχομαι καλές εξετάσεις, καλά αποτελέσματα, ιδίως δε καλή δύναμη.-