Σημεία αντιφώνησης του Προέδρου της Δημοκρατίας κ.Προκοπίου Παυλοπούλου κατά την ανακήρυξή του ως Επίτιμου Δημότη του Δήμου Κεντρικών Τζουμέρκων

Κύριε Δήμαρχε,

Αποτελεί ξεχωριστή τιμή για μένα η αναγόρευσή μου, υπό την ιδιότητά μου ως Προέδρου της Δημοκρατίας, σ’ Επίτιμο Δημότη του Δήμου Κεντρικών Τζουμέρκων. Και έχω χρέος να επισημάνω ότι η παρουσία μου σήμερα εδώ, προκειμένου ν’ αποτίσουμε από κοινού τον επιβαλλόμενο φόρο τιμής στην Ιερή Μνήμη των τραγικών Θυμάτων της θηριωδίας που έλαβε χώρα στ’ Άγια και Μαρτυρικά τούτα χώματα της Πατρίδας μας, τον Οκτώβριο του 1943, με συγκινεί βαθύτατα. Υπογραμμίζω το γεγονός ότι η Πολιτεία, με την αναγνώριση της ναζιστικής θηριωδίας στον Καταρράκτη και την συνακόλουθη ένταξή του στον κατάλογο των Μαρτυρικών Χωριών με Προεδρικό Διάταγμα (ΦΕΚ Α/79/1-06-2017), εξεπλήρωσε ένα πραγματικό Χρέος Τιμής όχι μόνον απέναντι στα Θύματα και στις Οικογένειές τους, αλλά και απέναντι στην ίδια την Ιστορία του Τόπου μας. Διότι η διατήρηση της Ιστορικής Μνήμης αποτελεί, κυριολεκτικώς, όρο επιβίωσης του Έθνους μας.

Ι. Πριν, όμως, αναφερθώ, έστω δι’ ολίγων, στ’ αποτρόπαια γεγονότα εκείνου του ντροπιαστικού, για τον ίδιο τον Πολιτισμό μας, εγκλήματος, που χάραξε βαθύτατα την Ιστορία αυτής της γωνιάς της ορεινής Ελλάδας, ας μου επιτραπεί να τονίσω ένα άλλο σημαντικό ιστορικό γεγονός, για το οποίο είσθε, και δικαίως, υπερήφανοι: Στον μύλο της Ιεράς Μονής Αγίας Αικατερίνης Σχωρετσάνων, όπως ονομαζόταν τότε -και ως το 1927- το Χωριό σας, συνήλθαν οι Τζουμερκιώτες Οπλαρχηγοί για την προετοιμασία της Εθνεγερσίας του 1821: Κατσαντώνης, Καραϊσκάκης, Μακρυγιάννης, Κουτελίδας, Τσαρακλής, ο Ηγούμενος της Μονής Διονύσιος και οι Δημογέροντες των Σχωρετσάνων, Αγνάντων, Μελισσουργών, Πραμάντων και Χόσεψης (έτος 1819-1820).

ΙΙ. Αναφερόμενος στα δραματικά γεγονότα της 26ης και 27ης Οκτωβρίου 1943, δεν μπορώ παρά να στηριχθώ στην μαρτυρία του συμπατριώτη σας, στρατηγού Κωνσταντίνου Σίτα, που ήταν τότε μόλις 17 ετών. Σύμφωνα με αυτήν:

Α. Την εποχή εκείνη ο Καταρράκτης ήταν ένα χωριό που, παρά την λαίλαπα της Kατοχής, έσφυζε από ζωή. Λειτουργούσαν σε αυτό τέσσερα Σχολεία, τέσσερις Ναοί, υπήρχε σταθμός της Χωροφυλακής, ενώ ο πληθυσμός του ανερχόταν, περίπου, στα 1.500 άτομα. Λόγω της γεωγραφικής του θέσης αποτελούσε σημείο αναφοράς μιας πληθώρας όμορων, μικρότερων σ’ έκταση, χωριών και περιφερειακών οικισμών. Τα παραπάνω χαρακτηριστικά του Καταρράκτη, μαζί με το γεγονός ότι οι Γερμανοί γνώριζαν ότι στα μέρη σας υπήρχε ένοπλο τμήμα της Αντίστασης, που μάλιστα υποστηριζόταν από δικές του αποθήκες τροφίμων, ιματισμού και πυρομαχικών, πιθανότατα αποτέλεσαν τους λόγους, για τους οποίους οι βάρβαροι κατακτητές αποφάσισαν την συγκεκριμένη αποτρόπαιη επιχείρηση.

Β. Ειδικότερα, το τρίτο δεκαήμερο του Οκτωβρίου του ’43, τα γερμανικά στρατεύματα κατοχής οργάνωσαν μεγάλης κλίμακας εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στην περιοχή των Τζουμέρκων εναντίον των Ελληνικών δυνάμεων Αντίστασης. Την ευθύνη για την διεξαγωγή των επιχειρήσεων αυτών ανέλαβε η ορεινή γερμανική μεραρχία, γνωστή ως «Εντελβάις» και περιβόητη για την σκληρότητα -σε βαθμό βαρβαρότητας- με την οποία διενεργούσε τις επιχειρήσεις της, ενισχυμένη από τις δυνάμεις κατοχής Άρτας και Τρικάλων.

1. Την 22α Οκτωβρίου, οι δυνάμεις της μεραρχίας αυτής συγκεντρώθηκαν στην περιοχή της γέφυρας Μπαλντούμα, και από το πρωί της ημέρας εκείνης ξεκίνησαν οι επιχειρήσεις προς δύο, κυρίως, κατευθύνσεις. Η μία προς Μέτσοβο-Καλαμπάκα (βορειοανατολικά Τζουμέρκα) και η άλλη προς Πράμαντα-Άγναντα-Καταρράκτη- Βουλγαρέλι (νοτιοδυτικά Τζουμέρκα).

2. Το βράδυ της 25ης Οκτωβρίου, οι Γερμανοί έφτασαν στην Άγναντα, την οποία οι κάτοικοι είχαν εγκαταλείψει χωρίς καμία αντίσταση. Αντίστοιχα είχαν πράξει και οι κάτοικοι όλων των χωριών της περιοχής, βρίσκοντας καταφύγιο στις δασωμένες ρεματιές και στις σπηλιές των βουνών γύρω από το Χωριό.

3. Το πρωί της 26ης Οκτωβρίου, οι ναζί κινήθηκαν από την Άγναντα προς τον Καταρράκτη από δύο κατευθύνσεις, με σκοπό να κυκλώσουν το Χωριό, ώστε να μην υπάρχει δυνατότητα διαφυγής για τους κατοίκους του. Η περιοχή κυκλώθηκε τόσο από την κατεύθυνση Σγάρα-Μηλιά όσο και από την κατεύθυνση Σταυρός-Ράχες. Το πρώτο απόσπασμα, στην πορεία του προς τον Καταρράκτη, έκαψε αρκετά σπίτια στον οικισμό Σγάρα και συνέχισε προς την Μηλιά, όπου κατέστρεψε τα περισσότερα σπίτια και εκτέλεσε έναν αθώο κάτοικο, ο οποίος δεν μπόρεσε ή δεν πρόλαβε ν’ απομακρυνθεί.

4. Γύρω στο μεσημέρι ενώθηκε με άλλο απόσπασμα, που προερχόταν από τις Απιδιές. Οι διευρυμένες πια δυνάμεις κατοχής, χωρίς ν’ αντιμετωπίσουν καμία αντίσταση, συνέχισαν την πορεία τους προς τον Καταρράκτη. Φθάνοντας στο Χωριό, έκαψαν το σύνολο, σχεδόν, των κτισμάτων του, σπίτια, εκκλησίες μέχρι και αποθήκες. Δολοφόνησαν εν ψυχρώ εννέα συγχωριανούς σας, οι οποίοι βρέθηκαν στο διάβα τους, μάλιστα ο ένας εξ αυτών κάηκε ζωντανός από την φωτιά που έβαλαν τα γερμανικά αποσπάσματα στο σπίτι του.

5. Κατά το χάραμα της 27ης Οκτωβρίου, οι συγχωριανοί σας έτρεφαν την κρυφή ελπίδα να έχουν φύγει οι Γερμανοί, όπως και από τα άλλα χωριά πριν από το δικό σας, οπότε θα μπορούσαν να επιστρέψουν στα σπίτια τους ή σε ό,τι είχε απομείνει από αυτά. Δυστυχώς, το πρώτο φως της ημέρας διέψευσε τις ελπίδες τους. Στο Χωριό, η φωτιά συνέχιζε να καίει κατά εστίες ό,τι είχε απομείνει. Τούτο συνέβαινε διότι καιγόταν και η Κρυοπηγή ως τους Καταρράκτες. Το Ξηροβούνι είχε χαθεί από τον ορίζοντα. Η καταστροφή ήταν ολοκληρωτική.

6. Αξίζει να μνημονευθούν, στο σημείο αυτό, τα ονόματα των εννέα άμαχων συμπατριωτών σας, οι οποίοι έπεσαν θύματα της πολεμικής βίας και της παράνοιας που χαρακτήριζε το ναζιστικό καθεστώς, προκειμένου ν’ αποτίσουμε τον επιβαλλόμενο φόρο τιμής στην Ιερή Μνήμη τους: Καινούργιος Ηλίας, Μάντζαρης Γεώργιος, Μαυράκη Ελένη, Μπίκας Κωνσταντίνος, Πανούτσος Αθανάσιος, Τασιούλας Παναγιώτης -που κάηκε ζωντανός- Τέλωνα Αικατερίνη, Καινούριου Ελένη, Τζουμάκας Ιωάννης και Χασιώτης Χρήστος. Ωστόσο, η έως τώρα έρευνα έχει καταγράψει έντεκα νεκρούς, δηλαδή δύο παραπάνω, μεταξύ των οποίων και ένας αντάρτης με καταγωγή από την Κέρκυρα, άγνωστων λοιπών στοιχείων, που αναγράφεται και στην πλάκα του Μνημείου.

ΙΙΙ. Τιμώντας την Ιερή Μνήμη των τραγικών Θυμάτων του Μαρτυρικού Τόπου σας, διαπιστώνουμε, για πολλοστή φορά, ότι για εμάς, τους Έλληνες, η Ελευθερία αποτελεί υπαρξιακή αρχή και, άρα, τρόπο ζωής. Αυτή την αλήθεια οφείλουν να την γνωρίζουν όλοι. Η πίστη σε αυτές τις αξίες, σε αυτά τα πανανθρώπινα ιδανικά, χαρακτηρίζει διαχρονικώς και την διεθνή συμπεριφορά της Πατρίδας μας. Έτσι, σήμερα:

Α. Η Ελλάδα, η οποία ανήκει, οριστικώς και αμετακλήτως, στην Ευρωπαϊκή Ένωση και μάλιστα στον σκληρό πυρήνα της, την Ευρωζώνη, συμπεριφέρεται στην Διεθνή Κοινότητα με απόλυτη προσήλωση στο Ευρωπαϊκό και στο Διεθνές Δίκαιο, στο σύνολό τους. Είναι δηλαδή Δύναμη που εργάζεται για την Ειρήνη και την Ανάπτυξη, τόσο στην εγγύς περιοχή των Βαλκανίων και της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, όσο και στο ευρύτερο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Β. Πλην, όμως, εάν χρειασθεί, εμείς, οι Έλληνες, είμαστε έτοιμοι να υπερασπισθούμε αποτελεσματικά τα Σύνορα και το Έδαφος της Πατρίδας μας, που αποτελούν επίσης σύνορα και έδαφος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και τούτο θα το πράττουμε πάντοτε υπό όρους αρραγούς ενότητας, δοθέντος ότι η Ιστορία μας έχει διδάξει πως τα μεγάλα και σημαντικά -και ιδίως τους Εθνικούς μας Στόχους- τους επιτυγχάνουμε ενωμένοι. Ενώ η διχόνοια και ο διχασμός μας στοίχισαν ακριβά, ακόμη δε και τμήματα του Εθνικού μας Κορμού. Τέτοια τραγικά λάθη δεν είναι νοητό να τα επαναλάβουμε. Και δεν θα τα επαναλάβουμε.

ΙV. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο Ιερής Μνήμης -και μακριά από κάθε λογική αντεκδίκησης, που είναι παντελώς ξένη σ’ εμάς, τους Έλληνες- εντάσσουμε και τις έναντι της Γερμανίας νόμιμες αξιώσεις μας για το κατοχικό δάνειο και τις εν γένει αποζημιώσεις της ναζιστικής κατοχής.

Α. Όπως έχω επανειλημμένως τονίσει, οι ως άνω αξιώσεις μας, από τις οποίες ουδέποτε και καθ’ οιονδήποτε τρόπο έχουμε παραιτηθεί, είναι πάντα νομικώς ενεργές –πράγμα που σημαίνει ότι δεν τίθεται κανένα θέμα παραγραφής- και δικαστικώς επιδιώξιμες. Και ο κοινός μας Ευρωπαϊκός Νομικός Πολιτισμός, ως μέρος του εν γένει κοινού μας Ευρωπαϊκού Πολιτισμού που συντίθεται από τις διατάξεις αλλά και από τις θεμελιώδεις αρχές και τις αξίες της Ευρωπαϊκής και της Διεθνούς Νομιμότητας, επιβάλλει την σχετική απόφαση να την λάβει αρμόδιο Δικαστικό Forum, με βάση το σύνολο του εφαρμοζόμενου εν προκειμένω Διεθνούς Δικαίου. Η θέση αυτή είναι κυριολεκτικώς Εθνική και, κατά συνέπεια, αδιαπραγμάτευτη. Πολλώ μάλλον όταν την θέση αυτή ενισχύει, πλέον, καταλυτικώς η πρόσφατη γνωμοδότηση (2019) της Ομοσπονδιακής Υπηρεσίας Εμπειρογνωμόνων του Γερμανικού Κοινοβουλίου (Bundestag), η οποία αφενός αναγνωρίζει ότι δεν τίθεται ζήτημα παραίτησης ή παραγραφής των αξιώσεων αυτών και, αφετέρου, προτρέπει, «expressis verbis», την Γερμανική πλευρά ν’ αποδεχθεί την προσφυγή Ελλάδας και Γερμανίας στο αρμόδιο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.

Β. Και κατά τούτο, μόνο προβληματισμό προκαλεί η από 18.10.2019 απόρριψη της από τον Ιούνιο του ίδιου έτους πλήρως τεκμηριωμένης ρηματικής διακοίνωσης της Ελλάδας, αναφορικά με την προοπτική προσφυγής σε αρμόδιο δικαιοδοτικό Forum, για την οριστική επίλυση της σχετικής διαφοράς ως προς τις αξιώσεις της Ελλάδας για το κατοχικό δάνειο και τις γερμανικές αποζημιώσεις. Έχω χρέος να τονίσω ότι η προαναφερόμενη άρνηση της Γερμανικής Κυβέρνησης, αγνοώντας όλα τα κατά τ’ ανωτέρω, πλήρως τεκμηριωμένα, νομικά επιχειρήματα, εμφανίζεται παντελώς αναιτιολόγητη, δοθέντος ότι έρχεται σε αντίθεση και προς την Ευρωπαϊκή και την Διεθνή Νομιμότητα. Διευκρινίζω, ότι η Ελλάδα δεν αποδέχεται την άρνηση αυτή, πράγμα που σημαίνει ότι θα επανέλθει εν προκειμένω, δίνοντας ακόμη μεγαλύτερη έκταση και έμφαση στα νομικά -και όχι μόνο- επιχειρήματά της.

Κύριε Δήμαρχε,

Αναχωρώντας από τον ιστορικό και πανέμορφο Καταρράκτη, με την σπουδαία τιμή που επιδαψιλεύσατε στο πρόσωπό μου ως Προέδρου της Δημοκρατίας, θέλω να σας διαβεβαιώσω ότι όσα εξέθεσα θ’ αποτελέσουν καθοριστικής σημασίας δείκτη πορείας κατά την άσκηση των καθηκόντων μου. Επιπλέον, παίρνω μαζί μου, στις νοερές αποσκευές μου, τις καλύτερες αναμνήσεις της έξοχης φιλοξενίας που μου επιφυλάξατε, για την οποία και πάλι βαθύτατα σας ευχαριστώ.

Φωτογραφία: ΑΠΕ-ΜΠΕ, ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΡΑΠΑΚΟΥΣΗΣ